Wětrnik na třěše: Dopomnjeća na młode a zrałe lěta

Von Jurij Koch

Im ersten Band seiner Memoiren "Zabych ci nešto rjec" (2010), unter dem Titel "Das Feuer im Spiegel" (2012) auch auf Deutsch erschienen, beschreibt der sorbische Schriftsteller Jurij Koch die Jahre seiner Kindheit. Im zweiten Band widmet er sich nun den höheren Schuljahren, der Zeit des Studiums der Journalistik in Leipzig und seinem Wirken als Redakteur, Reporter und Schriftsteller bis in die 1980er-Jahre hinein. Kochs lebendige, spannende und humorvolle Erzählweise verspricht erneut großes Lesevergnügen.

• Sprache: Deutsch
• Herausgeber: Domowina Verlag
• Erscheinungsdatum: 29. Aug. 2014
• ISBN: 9783742023063

Buchvorschau

Jurij Koch – Wětrnik na třěše | Dopomnjeća na młode a zrałe lěta – Ludowe nakładnistwo Domowina

Wěnowane wšěm swojim (nje)přećelam

Wobsah

Započatk po započatku

Greta

A ja začuwam tajku dźiwnu hordosć

Na reportažu, na reportažu!

Lěta w małym Parisu

Mikrofon, Oskar, objekt č. 273 …

Započatk po započatku

Wjesku Dobrošicy, kotruž měnju, namakaš na dokładnej krajowej karće blisko sydlišća Njeswačidło. Tam Dobrošicy leža, sedźa, hnydom za lěsom za Łomskom, za Lišej Horu. Hewak móže so stać, zo zabłudźiš so do Dobrošec. Wobě wjesce na kartach němsce Doberschütz rěkatej.

Moje Dobrošicy, přez kotrež so dele do wsy abo ze wsy horje twjerdy kamjenjaty puć w nahłych křiwicach wije, zo dyrbiš šwarnje hladać, zo njeby do někajkeho dwora wotbočił, su hač do dźensnišeho małe sydlišćo z něhdźe sto wobydlerjemi wostali. Po wulkej swětowej wójnje 45. lěta zašłeho lětstotka, nazymu 49 je to być dyrbjało, pak so mi 13lětnemu zdaše, zo su Dobrošicy pola Njeswačidła kaž město, w kotrymž budu dale na gymnazij chodźić. Kaž běch na gymnazij chodźił w čěskim Varnsdorfje, wot Dobrošic něhdźe sto kilometrow zdalenym, hnydom za němskej statnej hranicu pola Seifhennersdorfa ležacym. Po dwěmaj lětomaj z Čech domoj, dokelž běchu tam serbsku wotnožku na Varnsdorfskim měšćanskim gymnaziju rozpušćili, dyrbjach hišće lěto w serbskej Němskej na zakładnej šuli duchownje dozrawić. Z Hórkow bě do Dobrošic bliže do šule hač do Chrósćic. Wšako bě so w Dobrošicach nowa šula wotewriła. W knježim twarjenju zanjechaneho ryćerkubła, w kotrehož murjach a włóžnych kutach časowe podawki někotrych lětstotkow plěsnjachu. Posledni wobsedźer je drje Joseph Seyfert był, piwarski mišter klóštra Marijina hwězda. Tón a jeho swójbni naslědnicy, adwokaća a podobni hamtarjo, njeběchu dobytki z kubła w domjacych Dobrošicach wostajili, ale druhdźe w němskim kraju rozfórmanili. Wot knježeho doma a bróžnjow a chlěwow a hródźow a konjencow, z pólnych kamjenjow a palenych cyhelow we wšelakich formatach twarjene, drjebješe so wobmjetk. Powójnska pólna reforma bě wobsydstwo ryćerkubła rozkuskowała. Pola a lěsy rozdźělichu so na chěžkarjow a skałarjow wokoliny. Do knježeho doma ryćerkubła zaćahny horstka wučerjow a šulerjow. Wjesny wozydłownik Janca bě tak dołho šulskemu hamtej w Budyšinje na šiju łazył a administratoram dobroty małeje šule rozkładował, doniž njebě jim Janca ze šije wisał. A běchu Dobrošicam šulu přizwolili. Z njej bě so wjace hač sto lět stary són zwoprawdźił.

Třo wučerjo, Jurij Ryćer, Pawoł Šołta a Hana Graupnerec, běchu jenož wo někotre lěta starši hač něhdźe třiceći šulskich holcow a hólcow wósom wšelakich starobow, kotrychž w třoch rumnosćach wučachu. A štož jich wučachu, běchu sami hakle někotre měsacy do toho w dźesać kilometrow zdalenym Radworskim hrodźe, hdźež bě so wustaw za kubłanje nowych wučerjow zarjadował, nawuknyli. Skerje z dobrej wolu, snano tež z powójnskej euforiju, zo je so něšto nowe započało, hač z přinarodźenej mudrosću a ze šikom za wučerjenje. Abo křiwdźu ja zmužitych nowowučerjow, kotřiž běchu so nětko duchowneho gratu přimali a łopače a widły z rukow połožili?

Knježe domske, nětko šula, steješe zwonka hospodarskich twarjenjow kubła na kromje parka. Park njebě wjace na park podobny, dokelž jeho štomiska z wupřestrětymi wjerškami daloke chłódki na trawniki mjetachu, zo so trawy a zela pod nimi dušachu. Tež pódlanski kulowaty hat, skerje hatk, bě z tołstym žabjacym poslešćom poćehnjeny. Hdyž do njeho naš bul padny, za kotrymž w přestawkach w dźiwjej kopańcy honjachmy, šuskachu dźiwje a domjace kački za nim, doniž so njedohladachu, zo čerwjenu igelitowu kulku póžrěć njemóžachu. Do noweje šule njeběchu hišće žane klinkački zatwarjene. Hdyž dyrbješe so kopańca mjez Hórčanskimi a Koslowskimi abo Koslowskimi a Dobroščanskimi zakónčić – posledni mějachu starosće, šěsć koparjow hromadźe dóstać –, zawoła něchtó z tych třoch wučerjow z hornjeho wokna šule: Nutř! Pokročujemy!

Moje na čěskim gymnaziju we Varnsdorfje nahromadźene kmanosće, z pismikami w štyrjoch wšelakich rěčach spěšnje wobchadźeć móc, a nawuknjena šwita faktow wo tym, što swět w jeho nutřkownych strukturach hromadźe dźerži, pozběhnychu mje naraz na wyšinu mudračka, kiž w srjedźišću steji. Mi so status lubješe. Moji sobušulerjo widźachu, kak so mi lubješe. Štóž w srjedźišću steji, dyrbi ze zawisćemi ličić. A z lózymi a žortnymi šćipanjemi. Na přikład při kopańcy, hdyž mi jedyn z Koslowskich z wotpohladom do rće kopny. Ow, wodaj, to ja njejsym chcył. Při wuknjenju, hdyž bě wučer a direktor Ryćer do Budyšina na hamt a nas samych w rjadowni wostajić dyrbjał a sobušuler Kupka so mje wopraša: Hej, Kocho, kak so howno pisa? Z eł abo wej?

Wučer Šołta, přeco wosobny woblečeny a z posměwkom na wobliču, bě nowe wašnje, kak hodźi so naš měrkuš přisporjeć, zawjedł. Metoda – hačrunjež běch na wobrazliwosć přez wurjadneho čěskeho wučerja za molowanje Bíhleka na Varnsdorfskim gymnaziju zwučeny – bě za mnje nowa. A wopokaza so jako spomóžna, rozum a pomjatk powjetšić. Dokelž wuknjechmy nimale bjez wučbnicow, jenož na swoje zešiwki a pisaki pokazani – z pjelnjakow běžeše často tinta mjez porstami na papjeru –, žadaše sej Šołta, zo zešiwkowe łopjena wothorjeka dele do połojcow dźělimy, pak z pisakowej smužku abo z fałdu. Lěwy bok zešiwkoweho łopjena bě za pismo předwidźany, prawy za wobrazy. Dokelž na tajke wašnje za pismo jenož hišće połojca łopjena k dispoziciji steješe, dyrbjachu pismiki skludźene być, pomjeńšene, redukowane na runje dosahacu wulkosć, zo bychu słowa na połojčnej lince znajmjeńša něšto rozumne wuprajić móhli. Tajka disciplina wjedźeše k tomu, zo njeskakachu pismiki přez hranicy horicontalnych smužkow. Na prawym boku łopjena dyrbjachmy zwobraznić, štož na lěwym ze słowami wopisowachmy. Štóž njemóžeše rysować abo molować, smědźeše sej z nožicami wupomhać, to rěka, zo wobrazy abo na wobrazy podobne znamjenja z nowinow, časopisow abo starych knihow wutřihowaše a do swojeho zešiwka lěpješe. Lisćo, trawy, kćenja, nalěpki, lapki a wšón ćeńki material z přirody abo domjacych kutow a kašćikow pućowaše do našich zešiwkow. Tak paslachmy pisajo a wobrazujo nahladne konwoluty šulerskich mudrosćow. Zešiwki bubnjachu a přibywachu z kóždej šulskej hodźinu pola wučerja Šołty, zo běchu počasu na pampuchi abo nažrane brjuchi podobne a dyrbjachmy łopjena z gumijemi zawarjenskich škleńcow hromadźe dźeržeć. Zo njebychu so naše nazběrane mudrosće po puću z Dobrošic do Hórkow, Koslowa, Nowoslic rozdrjebili. Hač je so wo Šołtowy přinarodźeny pedagogiski talent abo w Radworju na wučerskim wustawje nawuknjenu metodu jednało, njewěm. Wěm jenož, zo stejachmy bórze we wubědźowanju, štó změje na druhi dźeń pisaniše, dokładniše, potajkim lěpše wobrazy na prawej połojcy zešiwkoweho łopjena. Ja wubědźowach so w prěnim rjedźe z Brězanec Marju a Michlerec Gretu. Wobě molowaštej wušiknje a třihaštej wobrazy z cuzych, mi njeznatych časopisow. Wobě holcy so mi lubještej. Włosy měještej do bimbacych wopušow splećene. A hdyž do mojeho zešiwka hladaštej, što běch namolował abo nalěpił, jeju cyby na mojimaj ramjenjomaj ležachu a na šiji łoskotachu. A ja srěbach do so słódke wónje hubjenych šampunow, kiž so přez nós do wšěch stawow rozpřestrěwachu. Šołta njewědźeše, zo bóle za Gretu a Marju wobrazy do zešiwka lěpjach hač za njeho.

W jednej z prěnich powójnskich zwěrjacych knihow na mojich polcach su w rybjacym a mjetelowym wotrězku lute wutřihane dźěry.

Wučer Ryćer, šwižny kaž antilopa, chodźeše najskerje z Jaseńcy pěši do šule na dźěło a popołdnju po samsnej hórce domoj, po kamjenjatym pólnym puću nimo bróžnje a swjateho křiža wosrjedź do wobeju bokow nachileneho zahona. Dopołdnja bě Ryćer za hórku ludowy kubłar, popołdnju za hórku na tamnym boku chěžkarski ratar z dwěmaj kozomaj w chlěwje a swinjećom na zahrodźe. Ryćer wučeše nas serbsce a němsce pisać, z diktatami šibałych sadow, kotrež bě sej ducy po pólnym puću wumyslił. Ale tež wón njemóžeše mi rozkłasć, čehodla so němske słowo Eltern z E pisa, hdyž je tola wočiwidnje wot alt a älter wotwodźene. Štož by po mojej logice k tomu wjesć dyrbjało, zo so staršej němsce z Ä pisataj.

Dobroščanka Graupnerec Hana wučeše nas z ličbami wobchadźeć. Jeje spěšne kombinacije we hłowje na jednej stronje wobdźiwach, na druhej spinachu mi spani a běch po kóždej hodźinje ličenja mučny. A sej hižo jako šuler w Dobrošicach wěsty, zo budu so powołanjow zdalować, w kotrychž dyrbju z ličbami wobchadźeć.

Bližeše so kónc šulskeho lěta a z nim kónc šulskeho časa na zakładnej šuli.

Mojej přećelej z Varnsdorfskeho časa Jan a Pafka, sobučłonaj ženje załoženeho a tola eksistowaceho třihłowateho zwjazka Triglaw, běštaj hižo w Budyšinje na serbskej wyšej šuli. Wobaj mi přirěčowaštaj za nimaj přińć.

Žane połojčnosće, Jurjo! Jan chwaleše wjesołe internatne žiwjenje na Walskej, we wili někajkeho něhdyšeho, před Rusami do zapada ćeknjeneho fabrikanta abo na hinaše wašnje wot swojeho wobsydstwa wuswobodźeneho knjeza. Internat Wila šulerjow Serbskeje wyšeje šule w Budyšinje měješe nutřka so k hornjemu poschodej wijate schody a sněhběłe ćežke durje do wulkich stwow. Sćěny rumnosćow běchu z hładkimi deskami wupažene, druhdy samo hač pod wysoki wjerch z runje telko stukaturami kaž we Varnsdorfskej internatnej wili. Pod wjerchami wisachu lampy ze škleńčanych kristalow, kotrež so w miłym wětřiku stwow kolebachu. Ale wot žehlawkow mjez kristalemi