Junge Schoolmeisterjohren in Dithmarschen vör 1900: En Kultuurbild

Von Heinrich Johannes Dehning und Manfred Schlüter

In autobiografischer Form beschreibt H. J. Dehning das ländliche schleswig-holsteinische Schulwesen im Übergang von der Dänen- zur Preußenzeit, in Platt. Seinen zum Teil in Dithmarschen herangewachsenen Kindern und seinen Kindeskindern erzählt er informativ, spannend und lustvoll von seiner Zeit als Schüler, Lehrer-Lehrling, Seminarist und Schulmeister.

• Sprache: Deutsch
• Herausgeber: tredition
• Erscheinungsdatum: 15. Okt. 2018
• ISBN: 9783746934754

Buchvorschau

Ēērsten Stremel:

Ut mien Jungsparadies

Ich träum als Kind mich zurücke

und schüttle mein greises Haupt;

wie sucht ihr mich heim, ihr Bilder,

die lang ich vergessen geglaubt!

Chamisso.

Vör mien Schōōltiet

Ėn ėnge Welt wēēr dat man un ėn lüttM3 Dörp, wōX31 ik mien Kinnerjohren verleevt heff. Söḃenteihn lütte Hüüs stunnen dor man, dorvun teihn in’t ›Möhlendörp‹, vēēr in’t Klōōster |heute: Gm. Sommerland, Straße Kloster un drēē ›op’n Eck‹. Sō dēlen de Lüüd dat Dörp in. Sō is dat noch, blōōts in’t Möhlendörp sünd Möhl un Möllerhuus verswunnen. Dorum muss de Ōōrt nu ēgentli wedderX41a sien ōlen Noom annehmen un ›Dükerdörp*‹ un niX20 ›Dükermöhl‹ |heute: Gm. Sommerland, Straße Dückermühle hēten.

In de letzte lütte Koot in’t Klōōster* heff ik tō’n ēērsten Mool de Ōgen opsloon, doogs no Niejohr in dėn kōlen Winter 1855. Mien MudderX12 plegg tō vertellen: As sēX09 mit mi in’t Bett legen hârr, wēērn de Nogelköpp an de Bettkant witt froren weenX83. Ik kann mi dor niX20 op besinnen.

Mien Gedanken goht man tōrüch in mien drüddM3 Leḃensjohr. Un dor sünd dat drēē Dēēl, dē mi noch vundoog kloor vör Ōgen stoht, un dē, as ik nȫȫssen hȫȫrt heff, sik âll 1858 tōdrogen hebbt. Dat ēērste wēēr mien Leḃen mit Unkel Dierk, mien MudderX12 ehrn Brōder. Hē wēēr Stüürmann, wēēr wücke Johren butenlands weenX83 un verleev dėn Winter bi mien Öllern. Hē mutt sik veel mit mi afgeḃen hėbben. Ik kann mi ėm noch gōōtX50 vörstellen as ėn grōten stârken Mann in Böverhėmd mit smucke Drachbannen. Dē nēhm hē dėnn af un bunn mi dormit an’ Stōhl. Dėnn gēēv dat ėn grōōtM3 Hölphōlen un Geschrigg, bet mien MudderX12 ōder Gēēschen-Tante |Tante Gesa rinkēmen un mi lōōsmoken. Mēhr Spoos mook mi dat, wėnn hē mi dėn Hoorpull |Haarschopf opfier |hochstrich. Dėnn lēēp ik hēēl wichtig ruut, um mi tō wiesen.

Tō’n Twēten besinn ik mi op ėn grōten Komēēt. Ik sēhX58 ėm noch mit sien grōten (DeH1.006) Stēērt. De Lüüd mēnen, dat bedüüd ėn grōten Krieg. Wėnn ik tō Bett schull, muss Gēēschen*-Tante mi noch ēērstmool op’n Ârm nehmen un ut’ Kökenfinster kieken loten, um dėn grōten Peerstēērt tō bewunnern.

Dėn drüdden Vörfâll ut disse Tiet beleev ik buten Huus, in’t Möhlendörp, in Mieke |Maria Bielfeld |Bielfeldt ehr Putzstuuv. De niede Köster |Lēhrer schull mit sien junge Fru ankomen. Un dōX23 hârr MudderX12, dē disse wichtige Sook gēērn mitbeleḃen wull, mi an de Hand nohmen un wēēr no ehr FründscheX16 |Fründin Mieke* gohn. Vun dē ehr Finster ut hârrn sümX04 |se de Schōōlhuusdöör vör Ōgen. As sik dėnn mēhr Fruunslüüd instellt hârrn un achter jēēdēēn Ruut en Snuut wēēr, kēēm ōōk tōletzt ėn Woog un broch dat Poor. Ik sēhg, dattX24 de Köster |Schōōlmeister vun’ Wogen sprung, sien Fru hėndoolholp un mit ehr in’t Schōōlhuus verswunn. Sē wēēr ėn Dithmarscher Fru, ėn grōte stootsche Persōōn mit smucke kruse Hoor. JümX01 |Ji |Ju hebbt ehr je âll noch gōōtX50 kėnnt, uns ōle Madam Cloossen* |Clausen. Mien MudderX12 plegg tō sėggen, Mieke* hârr dėn Köster* ōōk wull gēērn nohmen. Man hē hârr sik je al in Dithmarschen |Dithmaschen fastleggt hatt. Over ėn beten afgünstig wēēr sē bleḃen un dorum ōōk veelmools ėn beten spietsch |spöttisch op ehr Noversch.

Disse Geschichten sünd sō dat, wō ik mi noch op besinnen kann, op mien Intritt in’t Leḃen, op mien lütte Welt, op de lütte Koot in’t Klōōster*.

De Ruum wēēr man ėnġ, dat Huus hȫȫrX65 dėn Discher Jehann |Johann Timm tō. Wi wohnen in ėn Hüürstuuv |Mietstube mit ėn witten Fōōtborrn, dē ėn poor Mool in’t Johr opfeudelt, sunst over jēēdēēn Dag affeegt un mit Sand bestreut worr. An de Sieden wēērn inmookte Bettsteden, tōünnerst Slēten |Latten, dorop Strōh un dorop dat Bett. Doröver an’ Böhn |an’e Deek hung de Bettspang, dē anfoot worr, wėnn ēēn sik oprichten ōder op ėn anner Kant lėggen wull. Wėnn de niede Oorn |Ernte dor wēēr, kēēm ōōk ėn niede Klapp Strōh in’t Bett. Tōgliek worrn dėnn de Reten |Risse in de holten Bettwannen mit koken Woter utgoten, dattX24 sik dor kēēn Wanzen innisten dään. Vör de Bettsteden wēērn Bettdören. An de ēēn Kant in de Stuuv |Döns wēēr ėn Brōōtschapp |Speiseschrank, wō ik gēērn mool bi much, besunners wėnn ik wuss, datt dor ėn Siropsputt in stunn. Op de anner Kant stunn de Bileggeroḃen, wō op ēēn Siet ėn Figuur op wēēr, mit ėn Minschenkopp op ėn Schöttel |Kopf Johannes des Täufers, Mk06.17ff |Mt14.3ff. Ēērst as ik dat klōōkkrēēg, wēēr mi dat meist ėn beten grulig. Over ik bün dat wull bâld anworrn |habe mich bald dran gewöhnt. Besunners in’ Winter, wėnn dat kōōlt wēēr, vertrock ik mi gēērn achter’n Oḃen. Ik kēēk dėnn wēniger no dėn Minschenkopp as no de Slang, dē mien VoderX11 ut ėn Koortenblatt utsneden hârr. Dē muss op’n Oḃen op ėn Strichwier |Sticknadel danzen, umsō duller, as MudderX12 vun de Köök ut mit Bōhnenstrōh bött ōder mit Stubbens un Klutzen inknâllern dä. Wėnn de Oḃen recht hitt wēēr, mook mi dat ōōk veel Spoos, ėm sirsen |zischen tō loten. (DeH1.007) Blōōts MudderX12 dörs dat niX20 sēhn; dat Anspiegen mook Plackens un broch mi ėn Dracht Utschell |Schelte. Ünner’n Oḃen lēēg winterdag |im Winter |winters veelmools ėn Katt, dē uns niX20 tōhȫȫrX65. Over as mien Speelkamerood hârr Hans-Koter vun de Noverschop Verlȫȫf, sik dor optōwârmen.

An de annern beiden Sieden wēērn Finstern. Op dē ēēn Siet wēēr sōgor ėn Slagfinster, wat summerdag |sommertags |im Sommer, wėnn dat hēēl hitt wēēr, openmookt worr. In’ Winter wēērn de Reten mit Watt tōstoppt, sunst slēēt |verschliss dat tō veel Füren |Feuerung. Mien VoderX11 un MudderX12 wēērn Blȫȫmfrünnen. Dorum wēēr dat Smuckste in uns’ lütte Stuuv vör de Finstern. Mien VoderX11 hēēl op Mōnatsrōsen |Portlandrosen un Ümmerblȫȫt |Immerblüher???, MudderX12 op Gronas |Geranien un Merrns |Myrte???. De ēēn vun ehr schȫnen Merrns hebbt jümX01 |ji |ju je noch lang kėnnt. Wi hârrn ehr noch lang in Kiel. No mien MudderX12 ehr Mōōd sünd ōōk bi uns de Lieken un de Brüüd dormit smückt worrn. Sē sülḃen ōōk. Un ik heff ōōk dorför sorgt, datt op VoderX11 sien Graff Rōsen, un op ehr Gronas wasst.

Wat sunst in de Stuuv wēēr, kėnnt jümX01 |ji |ju, in uns’ Sloopstuuv mien VoderX11 sien Löhnstōhl un mien MudderX12 ehr Droogkist |Truhe un Lood |Truhe. Dėnn wēēr noch Gēēschen*-Tant ehrn grȫnen Kuffer |Truhe dor, dē nu boḃen bi uns in de Komer steiht un vun de Dēērns as Hamsterkist bruukt wârrt. De Lood* dēēn tōgliek ōōk tō’n Sitten; in mien Präparanden- un Seminoorjohren |Lehr- und Studienjahren heff ik veel dorop tō Mėddag slopen.

An de Stuuv stött de Köök mit ėn lütte Lēhmdeel. Vun dor gung de LedderX41f no’n Böhn rop. Un vun de Köök ut gung de Butendöör no de Stroot. Dėnn wēēr an de Köök noch ėn lütte Etenkomer |Speisekammer; in dē much ik ōōk gēērn mool rinkieken, wėnn ik wuss, datt dor noch Pannkōkenresten ōder Förten |Förtchen |Krapfen in wēērn. In de Köök gēēv dat bischuurns |mitünner in’ Winter wat för mi tō beleḃen, wėnn dor Bōhnenstrōh lēēg, wō sik de Feldmüüs, de gelen mit dėn swatten Streek op dėn Rüch, dor lustig in moken. Mien VoderX11 stell dėnn ėn Fâll op, mit ėn beten utbroodten Speck in. Âll nööslang klöter dat, un hē fung an ēēn Oḃend mool achtteihn Stück. Ik beed |bee’X60 dorum, datt dē opwohrt worrn för mien Fründ. Over dor hârr ėn Uul seten |hatte ich mich geirrt: Hans-Koter bedank sik dėn annern Morgen. Hē much kēēn dōde gele Feldmüüs, un pack sik lēver ünner’n Oḃen hėn.

Wėnn de Minsch vun dat snackt, wat âll bi ėm umrum is, sō stellt hē sik dormit in dėn Middelpunkt. Un as sōōn lütten Middelpunkt in uns’ Famieln |Familie, in uns’ lütt’ Behüsen* in de letzte Klōōsterkoot* sēhX58 ik mi ōōk sülḃen, wėnn ik tōrüchdėnken dō. Un ik lȫȫvX36, dat is ōōk hüüttōdoogs sō, datt in ėn Famieln*, wō man ēēn Kind is, sik ōōk meist âllns um dit Kind dreihen deit. Un de Persōnen, dē dör Natuur ōder Tōfâll dat Amt kregen hebbt, dat Lütt optōpöppeln un (DeH1.008) antōlēhren, dē koomt licht dortō, sik um dissen Middelpunkt tō bewegen as de Moon um de Sünn. Ik will dor niX20 över quârken un quesen, wėnn dat ōōk bischuurns* ėn beten snooksch |seltsam |merkwürdig |ulkig utsüht |lett. Wėnn dat man op ėn gōōtX50 Ėnn afsēhn is, wō sümX04 |se mit sümX06 |ehrn lütten Bėngel optōstüürt, sō kummt dat op dėn Weg niX20 sō nau op an; dor fȫhrt je veel Weeg no Rōōm. Un wėnn sümX04 |se sik dėnn mitünner ōōk mool niX20 op un dool |voll und ganz ēnig sünd, de Wegwiesers, sō is dat ōōk niX20 slimm, jēdenfâlls niX20 för dėn Jung. Hē kann dėnn ōōk mool vun’ ēēn no’n annern hüppen un hett ėn beten mēhr Wöök |Spielraum un Frieheit. Dorum bruukt hē je niX20 ut’n Krink springen ōder över’n Swėngel sloon. Dat Gliekgewicht stellt sik vun sülḃen wedderX41a her.

Bi mi wēērn drēē Persōnen dormit tōgang, ut mi wat tō moken, mien VoderX11, mien MudderX12 un Gēēschen*-Tant.

Mien VoderX11 wēēr Snieder. Hē hârr in sien jungen Johren niX20 veel lēhrt. Sien MudderX12 wēēr bâld no sien Gebōōrt |Bōōrt storḃen. De GrōōtvoderX11 hârr sik dėnn wedderX41a verheiroodt mit ėn Weetfru, dē twēē Kinner ut ehr ēērste Ēh mitbroch. Un dėnn worrn noch twēē Kinner boren. Mien VoderX11 wēēr man ėn lütten fienen Jung weenX83 un wēēr no sien Vertellen vun sien StēēfmudderX12 tōrüchsett worrn. Hē hârr frȫh lōōsmusst, Geld tō verdēnen un wēēr man wēnig tō Schōōl komen. Un optō hârrn sümX04 |se ėn Lēhrer hatt, bi dėn ōōk kēēn Spȫȫn fullen wēērn |der sich auch kein Bein ausriss. Un Lust tō’t Lēhren hârr mien VoderX11 ōōk wull niX20 hatt. Sō hârr hē man kümmerli lesen un schrieḃen lēhrt, wėnn hē sunst ōōk lang niX20 |überhaupt nicht |gar nicht |keineswegs dumm wēēr.

No de Kunfermatschōōn hârr GrōōtvoderX11 ėm no ėn Brōder vun sien richtige MudderX12 brocht, wō hē dat Weḃen lēhren schull. Over dor wēēr sien Nōōt ēērst recht anfungen. Dor hârr hē hungern musst un wēēr vör Hunger ut de Lēhr lōpen. Nu hârr sien VoderX11 ėm bi ėn Buurn vermēēdt, dor hârr hē tōminnst wat tō eten kregen. Over hē wēēr je man lütt bleḃen, un sō kunn dor op de Duur ōōk nix no komen, datt hē sik as Ârbeider nähren kunn. Sō wēēr hē dėnn opletzt Snieder worrn, dat kunn je ėn lütten Keerl dōōn.

Mien MudderX12 wēēr in Dükermöhl* boren un togen |aufgewachsen, sē stamm ut ėn ōle Schipperfamieln. Ehr Öllern heff ik niX20 kėnnt, sümX04 |se wēērn al vör mien Gebōōrt storḃen. As dōmools allerwegens, hârrn sümX04 |se ōōk in Dükermöhl* kēēn dullen Lēhrer hatt. MudderX12 ehrn Lēhrer wēēr ėn ōlen Schipper weenX83, dē in junge Johren tō Sēē fohrt wēēr, sik Geld verdēēnt ōder ârvt hârr, sien Berōōp opgeḃen un sik in Summerland |Gm. Sommerland ėn Maschhoff kofft hârr un blangenbi 41 Johr de Schōōlmeisterie bedrēēv. Lesen, Schrieḃen, Reken, Gēographie hârr sē no de dōmoligen Verhältnissen recht gōōtX50 lēhrt. Sē wēēr wull ōōk ėn flietige SchȫlerscheX16 weenX83 un hârr ėn ansläägschen |klugen Kopp hatt.

Sōveel ik wēēt, hârr sē twēē Brȫder un twēē Süstern hatt. Ehrn lēēfsten Brōder Hinnerk |Heinrich wēēr op sien ēērste Stüürmannsreis (DeH1.009) in Angostura verdrunken. Hē wēēr hēēl flietig un spoorsoom weenX83 un hârr sik mit veel Mȫhg un Nōōt ropârbeidt. Dat Lēhren wēēr ėm swoor worrn. Nu muss hē op sien ēērste Fohrt no’t Exomen in Angostura op de Rēēd bi’t Schippreinmoken ut de Sluup |Schaluppe över Bōōrd störten un in’ Orinoko-Strōōm verswinnen. Ünner dissen Verlust hett mien MudderX12 noch lang leden.

Ehrn öllsten Brōder wēēr Unkel Dierk, ōōk Stüürmann. Hē hârr ėn ansläägschen* Kopp hatt un wēēr dorum ōōk licht tōgangkomen. Man hē hȫȫrX65 tō de lichten Truppen, as bi de Sēēlüüd sō veel sünd, un kēēm ümmerX21 kohl |blank tō Huus. 1858 is hē tōletzt dor weenX83. Hē hett dėnn 1866 nochmool ut Baku schreḃen, datt hē as Stüürmann op ėn russ’schen Krüzer in’t Kaspsche Mēēr fohrX66, un hett dėnn nix wedderX41a vun sik hȫren loten.

Mien MudderX12 ehr öllste Swester hēēsX64 Ėngel |Engel. Sē wēēr düütli öller as MudderX12. Ehr ēērste Dochter, Tante Ōōstermann |Ostermann, wēēr sō ōōlt as mien MudderX12. Sē sülḃen wohn in Glückstadt mit süss Kinner. Ehrn Mann wēēr ōōk Snieder weenX83 un in de Oorn* bi ehrn Nover vun’ Böhn un dōōtfullen.

De annere Süster wēēr Tante Gēēschen*, dörteihn Johr öller as MudderX12 un niX20 verheiroodt. Sē hârr wieder kēēn Anhōlen |Anschluss, sō blēēv sē vun Anfang an bi mien Öllern. Sē wēēr as âll de Geswister ohn Middel un muss sik sülḃen nähren. Dat dä sē dėnn as Stuten- un Boodfru |Brot- und Botenfrau. Sē drōōg för unsen Bäcker Pump Stuten |Weißbrot ut, Middeweken un Sünnoḃend no Hatthōōrn |Herzhorn im Amt Horst-Herzhorn un Dünnersdag no Grȫȫnland |heute: Sommerland, Straße Grönland. Dingsdoogs un friedoogs fohrX66 sē mit ėn Kohn no Glückstadt un besorg för Hökers, Bäckers un anner Lüüd allerlei Bestellens un Inkȫpen. Sünndoogs sett sē Kegels op bi VoderX11 Bielfeld.

Disse drēē lēḃen Minschen, mien Öllern vun de Natuur, Gēēschen*-Tant dör Tōfâll, wēēr dat in de Hand geḃen, mien ēērsten jungen Johren |Jugendjahre över mi tō regēren, mien Leḃen in Dōōn un Loten tō bestimmen. SümX06 |Ehr Sook wēēr dat, mi tō hegen un tō plegen un no sümX06 |ehr Kraft dorför tō sorgen, datt ėn anstännigM3 Minschenkind ut mi wârrn dä. Dōmools heff ik doran niX20 dacht. Man nu, wō ik ōōk ėn Leḃen vull Beleḃen achter mi heff, wēēt ik tō achten, wat de doren slichten Lüüd in sümX06 |ehr hēēl kümmerligen un knupperigen Leḃensumstänn âll an mi doon hebbt. Un ik bün sümX05 |ehr dor över sümX06 |ehr Graff ruut dankbor för. No’n buten kann ik je leider wieder nix för sümX05 |ehr dōōn, as sümX06 |ehr Gräver gōōtX50 in’e Rēēg tō hōlen un sümX05 |ehr dor af un an nochmool för ėn Stōōt |Moment still tō besȫken. Ik dėnk dėnn wull: Muchen sümX04 |se doch nochmool doolkieken könen, un mi vergeḃen, wėnn ik sümX05 |ehr doch hėn un wedderX41a vör’n Kopp stött heff.

Licht hârrn sümX04 |se dat niX20, mi grōōttōkriegen. De gewȫhnlichste Oort vun de minschligen Sorgen klopp an sik alle Doog bi sümX05 |ehr an de Döör. Meisttiets gung mien VoderX11 ut tō neihen, dat (DeH1.010) wēēr dōmools op’n Lannen sō Mōōd. Hē gung frȫh weg un kēēm loot wedderX41a. Ėn Achtstunnendag kėnnen sümX04 |se noch niX20. Hē krēēg de Kost un negen Schüllgen |Schillinge optō, no uns Geld |1919??? 671/2 Pėnn. Dat wēēr sien Daglōhn. Wėnn hē niX20 utmuss, neih hē in’t Huus. Dėnn verdēēn hē wat mēhr, muss over je ōōk bi MudderX12 mool wat tō eten hėbben. Summerdag* nēhm hē in de Oorn* wat an tō binnen, dėn Diem |100 Gârḃen för drēē Schüllgen*, un holp ōōk hier un dor bi’t Infohren. Dėnn besorg hē noch dat Ansėggen |das öffentliche Ausrufen un Geldsammeln, is ōōk bischuurns* in’ Winter Nachtwächter weenX83. MudderX12 besorg in’ Summer gewȫhnli ėn Stück hüürtM3 |gepachtetes Kantüffelland. Ōōk sammel sē Ohren |Ähren, trock Stummeln |z.B Raps- un wusch un flick ōōk wull mool för anner Lüüd. Sō wēērn sümX04 |se âll flietig. Over knapp is dat ümmerX21 bi sümX05 |ehr bleḃen. Doch hârrn sümX04 |se niemools Schullen, dorför wēēr MudderX12 ėn tō gōdenX50 Kassenmeister.

De Gēgend bi de vēēr Klōōsterkoten*, dor un blōōts dor wēēr in de Johren vör de Schōōltiet mien Speelplatz buten Huus. Un dat wēēr ōōk wull richtig, dėnn lütte Kinner lēpen licht Gefohr, in’t Woter tō fâllen. Op de ēēn Siet lēēp an’t Huus de Strōōm |dat Flēēt |de Wettern vörbi, op de anner wēēr ėn smâlle Stroot un doran ėn GrȫȫvX75 |Graben. Tō mien Tiet verdrunk in de Wettern ėn lütte Dēērn vun 4-5 Johr ut de drüdde Koot, beten ēhr ōōk ēēn ut de twēte, dē ik over niX20 mēhr kėnnt heff. Vör dėn Gang no de Trepp an de Wettern wēēr dorum ėn Pōōrt mookt. Vun de GrȫȫvX75 muss ėn anner Middel afhōlen |fernhalten. An de GrȫȫvX75 lēēg tōmeist ėn Hümpel vun Rappsootstummeln, dē as Füren* bruukt worrn. Un achter dissen Hümpel wohn dat Spȫkelsch |Spukgestalt. Wat dat ēgentli wēēr, wuss ik niX20, jēdenfâlls wēēr dat nix GōōdsX50. Un ik wēēr sō bang, datt ik oḃends niX20 allēēn no de Köök gohn dä, dē op de Spȫkelsiet in’t Huus lēēg. Sō kēēm ik al frȫh mit de bȫsen Geister in Berȫhren. Dortō kēēm noch, datt ik oḃends ōōk allerlei vertellen hȫȫrX65, wat mi bannig opregen kunn. Tante Gēēschen* lȫȫvX36 stramm an Hexen un Spȫkels |Spukgestalten. Un wėnn sē oḃends vun ehr Tuur kēēm, wuss sē veel tō vertellen, wat hier un dor passēērt wēēr, Dēēfsgeschichten, Sluderkroom, vun Spȫkels* un Hexen un wat niX20 âll. Vör âlln gēēv dat oḃends ümmerX21 veel Nies. Wėnn mien VoderX11 tō Huus neihen dä, kēēm dor ōōk sunst veel Besȫȫk vun de Novers. De Discher Jehann* Timm, dėn sien Wârksteed an unse Betten |Bleken |Gartenbeete stött. Dē wuss ümmerX21 vörher, wėnn hē ėn Sârġ tō moken krēēg, dėnn hârrn de Sogen klötert. Dėnn kēēm af un an ōōl Hattig Lümann, ėn ōlen Rentner, dē bi sien Swoger, dėn Smitt Krōōn, leḃen dä. Hē wēēr ėn Jöögdfründ |Jugendfreund vun mien VoderX11, dē bi sien Öllern dēēnt hârr. Hē hârr dat twēte Gesicht, un kunn âllns vörutsēhn, wėnn hē sunst ōōk meist rein blind wēēr. Wėnn dē vertellen dä, wat hē âllns sēhn hârr un wat al indropen wēēr un wat noch indrepen schull, dėnn woog ik kēēn (DeH1.011) Lidd |Glied tō rȫhren. Mien MudderX12 wēēr ōōk niX20 frie vun Hȫhnerglōḃen |Aberglauben. Mien VoderX11 lȫȫvX36 an sōōn Kroom niX20, wėnn dat in sien Heimot op dat Kârkmōōr un op’t Hōgenfeld |Hohenfelde im Amt Horst-Herzhorn ōōk noch Hexen un Spȫkels* geḃen schull. Un hē lach dėnn still vör sik hėn ōder smēēt dor ėn Wōōrt manġ, wat de annern noch duller in Gang broch.

Dat mag weenX82, datt Kinner sōōn Geschichten, ut ėn leḃen |lebenden Mund as rein wohr vertellt, lēver niX20 hȫren schülltX62a. Man ėn besunnern Schoden heff ik dor niX20 vun hatt. As ik öller worr, gruus mi dat frieli ümmerX21 bannig, wėnn ik in’ Düüstern an ėn Huus vörbigung, wō ėn Liek in stunn. Man dat hett annere Kinner, dē sōōn grulige Geschichten niX20 hȫȫrt hârrn, wull ōōk niX20 veel beter gohn. Ik hârr dē over hȫȫrt, ōōk gēērn hȫren mucht, un veel wat anners as Märken wēērn dat doch ōōk je niX20.

Wėnn nu ōōk allerlei doon wēēr, mi vun’t Woter aftōhōlen, mool hârr mi dat doch meist hernohmen |erwischt. Tante ehrn Kohn lēēg bi unse Trepp, de gröttern un lüttern Klōōstergören* wēērn rinklattert. Un wō MudderX12 niX20 tō Huus wēēr un Tante mi dėn Rüch tōwėnnt hârr, dōX23 hârr ik wull de Gelegenheit wohrnohmen un wēēr ōōk tō Sēē gohn. Dat stille Sitten un Stohn in dėn Kohn is bâld langwielig worrn un sō fungen de gröttern Kinner dat Dümpeln an, wō ik bi tō Woter gung. Mit ėn grōōtM3 Geschrigg stōḃen de Gören weg. Ik hârr mi noch eḃen an de Bōōrdkant fasthōlen, dō kēēm Tante Gēēschen* un worr mien Leḃensredder.

Kohnfohrt no Glückstadt — Summerdag* hett sē mi bi schȫȫnM3 WedderX41d af un an ōōk mool in’ Kohn mit no Glückstadt nohmen. Sōōn Reis wēēr för mi ėn grōōtM3 Fest. Tante rēēm |ruderte un ik sēēt op ėn Schemel vör ehr un kēēk un kēēk un froog no âll de Wunner op’t un an’t Woter. Ēērst kēmen wi ünner Kassen |Carsten Lēēs* sien Brüch dör, dėnn langs dėn Dōōrn |Dornenknick, dėnn ünner Reimer Schach sien Steg |Klamp* dör. Dėnn kēēm dat hōge un dat grōte Steg* un dėnn dat ›Sied‹ vör de Hattshȫȫrner* Slüüs, wō de Jitten |Kühe an’t Ȫver kēmen un uns in dėn Kohn kieken dään. Hier wussen hēēl smucke Woterrōsen un ik quääl Tante gewȫhnli sō lang, bet sē mi ēēn plücken dä. Dėnn fohrenX66 wi dör de Slüüs. Dē wēēr recht lang un dat wēēr dor bi Doog meist düüster in. Mi wēēr dat ėn beten unhēēmli, over ik much dat doch gēērn. Dėnn kēēm de Kaidiek, dėnn de Grellbrüch |heute Grillchaussee-Brücke? un dėnn de Rien |Herzhorner Rhin. Dor gung dat Kieken un Wunnerwârken ēērst recht lōōs. Man hē wēēr mi riekli brēēt un ik sett mi wat faster op’n Schemel. Âll de velen Bȫȫm vull KassbeinX71, Appeln, BeernX70 un Plummen! Hârr Tante blōōts mool ranstüürt un mi wück afplückt! Over dissen Wunsch kunn sē niX20 wohrmoken, wėnn sē mi sunst ōōk âllns tō Willen dä. Un nu ēērst de Scheep op’n Rien*! WoX30 grōōt un wat för ėn Bârg |wie viele! Mitünner wēērn dē âll vull Kōhl, wō sümX04 |se mit no Hamborg wullen. Un dėnn lēēg dor ėn Bōōt an’t Ȫver |auf dem Ufer. Un dėnn stunn dor ėn grōōtM3 Schipp (DeH1.012) steil op Bâlkens, wō hēēl veel Lüüd an timmern dään. Schood, datt wi allerwegens sō gau vörbifohrenX66! Un nu kēēm de grōte Iesenbohnbrüch. Un jüst vör unse Ōgen suus de Tog doröver, un dor kēken ōōk noch Lüüd ruut. Wat gēēv dat doch âll tō sēhn! Anlėggen dään wi in Glückstadt dicht vör de grōte Elvslüüs, in’t Flēēt bi Hinnerk* Tonner. Wėnn in’ Rien* orri Strōōm |Strömung gung bi hollM3 Woter |beim Ebbstrom, dėnn wēēr mi dat vör de Slüüs ėn beten unhēēmli. Ik wēēr bang, datt Tante dėn Kohn niX20 regēren kunn un wi no de Elv rinsusen. Un ik höög |freu mi dėnn bannig, wėnn de Kohn in’t Flēēt fastmookt wēēr un wi wedderX41a fasten Borrn ünner de Fȫȫt hârrn.

Ōōk ėn annern Grund hârr mien Höög |Freude noch. Metta |Meta |Margarete Tonners wēēr ėn Kusien vun Tante. Sē hârr ėn Gastwēērtschop un ėn Grȫȫnworenhannel, stunn sik gōōtX50 un hârr kēēn Kinner. Un wėnn sē ōōk sunst hellschen* |sehr |arg |überaus nau |genau |sparsam wēēr, sō krēgen Tante un ik doch ėn Tass Kaffe un ėn Botterbrōōt. Dėnn gung de Reis lōōs dör de Stadt, wō Tante ehr Wârḃen |Aufträge besorgen muss, ik natüürli allerwegens achterop. An lēēfsten much ik mit no Bäcker Bōōt, wō sōōn schȫne Muulschellen tō kōpen wēērn. Bischuurns* broch Tante ōōk Pansen för MudderX12 mit un ėn solten Hēērn |Hering för mien VoderX11. Wėnn sē noch Tiet hârr, gung sē nochmool mit mi an’ Hoḃen lang un lēēt mi in de Elv kieken. Ōōk wies sē mi dėnn de Tochthüüs, wō de Verbrekers insēten un wō Schildwachen mit ėn loodtM3 Gewehr vör stunnen.

De Tōrüchreis wēēr tōmeist niX20 mēhr sō schȫȫn. Morgens bi dat schȫne WedderX41d hârr ik veel Tiet. Over oḃends, wėnn dat al gries worr un in’t ›Sied‹ ōōk de Foss bru |Nebel aufstieg, datt wi niX20 mool de Kȫh sēhn kunnen, dē sik wull al doolleggt hârrn un niX20 mēhr nieschierig wēērn, dėnn kunn mi de Reis niX20 gau nōōg gohn. Un Tante worr dėnn ōōk mool ârgerli un sä: „Wėnn du jaulst, kummst’ niX20 wedderX41a mit!" Puttmȫȫd kēēm ik dėnn no Huus, krēēg noch ėn Stück Muulschell un muss in’e Kōōj |Kōje. Dat Vertellen muss tȫḃen, bet annern Morgen.

Blank-Tante — Ēēnmool in’t Johr kēēm Tante Ėngel* tō Besȫȫk. Sē hârr dėnn vörher dör Metta* Tonners an Tante Gēēschen* Beschēēd sėggen loten. Dat wēēr för mi ōōk ėn Freud. Ik sēēt dėnn vör’t Finster un muss oppassen, wattX25 |ob sē al an’ Dōōrn* tō sēhn wēēr. Ik kunn wiet hėnlangkieken un kėnn ehr al in de Fēērn. Sē wēēr ōōk licht tō kėnnen, wēēr ėn grōte stramme Fru mit foorsche Schreed. Op’n Kopp drōōg sē ėn witten Strōhhōōt mit ėn hōōgM3 Köppelsch |Hutaufbau. Sē hârr ėn ēgenmookten beiderwandschen Rock an un ėn smucken, blanken |glänzenden, drückten Ploten |bedruckte Schürze vör. Dissen much ik besunners gēērn lieden, un dorum nȫȫm |nannte ik ehr tō’n Ünnerschēēd vun Gēēschen*-Tante de Blank-Tante. Wėnn ik ehr achter’n Dōōrn* ankomen sēhg, dėnn wēēr kēēn Hōlen mēhr, dėnn (DeH1.013) muss ik ehr in de Mȫȫt lōpen |entgegenlaufen. Sē nēhm mi dėnn bi de Hand ōder op’n Ârm, un dėnn gung dat mit grōte Schreed no de lütte Koot. Mien VoderX11 neih an sōōn Dag in’t Huus. Blank-Tante kunn bannig vertellen. Gēērn snacken sümX04 |se dėnn noch vun sümX06 |ehr Öllern, vun de Brȫder, vun sümX06 |ehr Kinner, vun Metta* Tonners un vun annere Bekannte. Un ik hȫȫrX65 niep |genau |aufmerksam tō.

As ik in lotere Johren dat schȫne Gedicht ›De ōle Waschfru‹ vun Chamisso kėnnenlēhr, heff ik ümmerX21 an mien Blank-Tante dėnken musst. Dat wēēr sē op un dool*. Vun ehr söḃen Kinner, dē sē grōōtmookt hârr, heff ik noch süss kėnnt, un de öllsten vun jümX02 |ju |von euch, meine Kinder, hebbt ōōk je noch ėn poor vun sümX05 |ehr sēhn: Unkel Bōōs, dėn ōlen Scheepskaptein in Hamborg, un Tante Ōōstermann* op’n Bielenbârg |Kollmar-Bielenberg. De ēēn wēēr de MudderX12 vun de Göttschenjungs, dē in mien Johren sünd un noch leeḃt. Hârvsttieden* tō StadtmârktX77 besöchen wi sünndoogs Blank-Tante; dėnn hârr sē Kruupbōhnen |Buschbohnen mit BeernX70 un Speck kookt. Nomėddoogs tō’n Kaffe kēmen dėnn de Ōōstermanns vun’ Bielenbârg* un de Göttschen vun’ Boḃendiek mit ėn Tropp Gören. Dat wēēr dėnn ėn Leḃen an de Stadtstroot. För uns Kinner hârr Blank-Tante ėn grōten StickbeinbuschX71 stohn loten, dėn dörssen wi lerdig moken. Sē is recht ōōlt worrn un leev de letzten Johren bi ehr Dochter Grēten |Margarete op’n Bielenbârg*, dē dor gōōtX50 verheiroodt wēēr, over kēēn Kinner hârr.

As ik dat Seminoor besöch, hett sē mi noch hunnert Doler lēhnt, disse ōle brove Waschfru.

„Und ich, an meinem Abend, wollte,

ich hätte, diesem Weibe gleich,

erfüllt, was ich erfüllen sollte,

in meinen Grenzen und Bereich!"

Chamisso

Grōōtvoder — Festdag wēēr’t ōōk, wėnn GrōōtvoderX11 vun Hōgenfeld* uns besȫken kēēm. Hē wēēr grötter as mien VoderX11 un kēēm mi wull besunners grōōt vör. Ik wēēr je noch lütt un hē drōōg stännig ėn Spint |Zylinder. Dorbi smȫȫk hē ėn hâlflange Piep un hârr ėn sülvern Sēgel |Siegel(ring) mit ėn rōden Stēēn an de Klockenkeed. Hē mell sik niX20 an, kēēm over morgens rechttiedig un tōmeist an ėn Sünndag. Vun ėm hēēl mien VoderX11 ōōk veel. Mien MudderX12 kook ėm dat beste Eten, ėn Grōten HansX78 mit opdrȫȫgte Appeln un BeernX70 un ėn Stück kookte Mettwuss. Doran pleeg de Ōl’ sik bannig un ik niX20 wēniger. Vör’t un no’t Eten sēēt ik op GrōōtvoderX11 sien Schōōt un bewunner sien Piep un sien Petschaft |Siegel. „Wėnn ik dōōt bün, schasst du dat ârḃen, plegg hē dėnn tō sėggen, „de Anfangsbōōkstoḃen vun unse Vörnooms sünd je överēēn. Ik heff dat dėnn ōōk noch vör sien Ėnn mool vun ėm kregen, un noch ümmerX21 in Ēhren hōlen. GrōōtvoderX11 wuss ōōk veel tō vertellen. Hē wēēr in de Lüünborger Heid boren, in ėn (DeH1.014) lüttM3 Dörp, wat Wiekhorst* hēēt. Dor hârr sien VoderX11 ėn Landsteed un dörteihn Kinner hatt. Hans Jörn, mien GrōōtvoderX11, wēēr de Jüngste weenX83 un 1811, as hē 18 Johr wēēr, vör Napōleon utknepen un ōōk glückli över de Elv no Holstēēn komen. Op sümX06 |ehr Flucht hârrn sümX04 |se doogsöver in Mōōrkuhlen seten un nachts lōpen. De Tolllüüd an de Elv wēērn Düütsche weenX83, Rhienlanners |Rheinländer, hârrn wull op sümX05 |ehr schoten, over niX20 dropen, ōōk wull niX20 drepen wullt.

In Holstēēn hârr hē sik bi ėn Buurn vermēēdt, wēēr spoorsoom weenX83, hârr sik ėn beten Geld verdēēnt, sik teemli loot verheiroodt un sik ėn lütte Koot op’t Kârkmōōr bi Hōgenfeld* kofft. Sien ēērste Fru, mien VoderX11 sien MudderX12, wēēr glieks storḃen. Mit de twēte Fru, dē GrōōtmudderX12, dē ik noch kėnnt heff, hârr hē twēē Kinner hatt: Hans un Lēna |Magdalena. Hans wēēr Schipper worrn, as dōtōmolen vele Jungs ut unse Gēgend. Mien VoderX11, dē wull veel vun ėm hōlen hârr, as mi dünkt, hârr ėm in Hamborg an’t Schipp brocht. Leider wēēr hē op de ēērste Reis in Rio an’t gele Fēver storḃen. Lēna wēēr verwussen |missgestaltet, wēēr NeiherschX16 un leev tō Huus bi ehr Öllern.

De Reisen no Hōgenfeld* wēērn för mi ümmerX21 vun grōte Wichtigkeit. Wėnn in’ Summer de ōl’ Stohlbuck |Stahlbock ut Hōōrn, wat noch achter Hōgenfeld* lēēg, uns mit sein Schimmel ėn Fȫhr |Fuhre |Fuder Klutzen broch, wat dėnn gewȫhnli op ėn Sünndagmorgen wēēr, dėnn krēēg ik gau dat beste Tüüg an un VoderX11, MudderX12 un ik seten stolt op’n Törfwoog un fohrenX66 mit no Hōgenfeld*. Jung, wat gung dat fein. De Fohrt duur bi annerthâlf Stunnen, Stohlbuck sien Schimmel kunn mit dat Fȫhr* Minschen niX20 in’ Droov lōpen. Kēmen wi dėnn op’t Hōgenfeld* an, sō gēēv dat veel tō wunnerwârken, besunners, datt ik bannig grōōt worrn wēēr. Dat trock natüürli düchtig hėn. Tōmeist hârr Stohlbuck al Beschēēd schickt, datt hē no Dükermöhl* wull. Dėnn hârr GrōōtmudderX12 al dėn Kaffe goor un dėn Grōten Hans* tō Füür. Datt GrōōtmudderX12 ōōk smȫken kunn un vörmėddoogs mit de lange Piep bi’n Kaffe sēēt, wunner mi bannig. Dat kunnen mien MudderX12 un Gēēschen*-Tant niX20 mool. Bi GrōōtvoderX11 gēēv dat för mi allerlei tō kieken. Op de Deel, wō wi rinkēmen, lēēg an de Keed ėn lütten Hund. De hēēsX64 Diener un mook gewâltig veel Lârm. Sien Hunnenlock wēēr achter ėn Lood*, un an de sprung hē dėnn rop un scholl as ėn Pracher. Dat wēēr je sien Plicht, over hē lēēt sik ōōk gor niX20 begȫȫschen |beruhigen. Sō hârr ik bannig Respekt vör ėm un gung an lēēfsten niX20 no de Deel. Un no’n buten nēhm ik tōmeist dėn Weg dör Köök un Kökendöör. In de Stuuv gēēv dat Dingen, dē niX20 gefährli wēērn. Dor wēēr ēērstmool de Kanârenvogel, dē an sien Buur ėn lüttM3 Drinkfatt un ėn Stück witten Zucker hârr un wunnerschȫȫn singen kunn. Dėnn hung (DeH1.015) an’ Böhn |an’e Stuḃendeek de Unrōh |Mobile???, dē niX20 lebennig wēēr un sik doch ümmerlōōsX21 rȫhren dä. För mi wēēr dat sōōn Oort Wunner, wat ik niX20 begriepen kunn.

As ik mien Rundtuur no’t Kaffedrinken mookt hârr, hēēl ik mi niX20 lang mēhr in de Stuuv op. Dėnn buten wēēr dat veel schȫner. Dor wēēr ėn grōten Goorn, un in dėn Goorn blȫhen veel Rōsen un annere schȫne Blȫȫm. Ik heff nȫȫssen mitünner dacht, de Freud an Rōsen un Ümmerblȫȫt hârr mien VoderX11 doch sachs vun sien Jungstiet mitbrocht. De Finstern in de Stuuv hârr GrōōtmudderX12 ōōk âll mit schȫne Blȫȫm besett. Op de Finsterbanken lēēg dat vull vun Rōsenblööd. Un op mien Froog, wat dē schullen, sä GrōōtmudderX12: „Dē krieġt wi manġ dėn Tobak, dėnn smeckt de Piep beter." GrōōtvoderX11 vertell dėnn, datt sümX04 |se frȫher gor kēēn Tobak hatt hârrn un blōōts Bōōkwētenkaff un Rōsenblööd smȫȫkt hârrn.

In’ Goorn wēērn ōōk StickbeinX71 un JehannsbeinX71, swatte un rōde, un schȫne Fruchtbȫȫm |Obstbäume. Dor wēērn veel Zwėtschen, ėn grōten BeerbōōmX70, grōte Katrienplummen |Katharinenpflaumen un Surmä-Appeln |Sorte!?, dē ik an lēēfsten much. Un Wohrappeln |Lageräpfel gēēv dat, vun dē mien VoderX11 hârvsttieden* gewȫhnli ėn grōten Büdel vull holen dä.

An de Tōrüchreis dachen mien Öllern wull mit stille Sorg, mien Bēēn hârrn sik orri afârbeidt, datt dē tōletzt sümX06 |ehrn Dēēnst niX20 recht mēhr dōōn kunnen. Dėnn blēēv nix över as VoderX11 sien Huckenack, för mi kommōdiger as för ėm.

Ōōk in’ Hârvst* reisen wi gewȫhnli mool no Hōgenfeld*, dėnn tō Fōōt, för mi ümmerX21 ėn grōte Freud. Wėnn wi achter Grȫȫnland* kēmen, fung de Gēēst an. Dor drēpen wi de Schussēē, sō wat gēēv dat bi uns niX20. Un dėnn kēēm bi Höll un Himmel de Horstgroḃen mit dėn Woterfâll, wō ik niX20 wegfinnen kunn. Un dėnn âll de Blȫȫm an de Schussēē un manġ dat Kōōrn, besunners de blaue Kōōrnblōōm un de rōde Mohn. Nōōtwennig |unbedingt muss ik ėn Handvull mithėbben. Mien VoderX11 over söch Hasselnööt un BrumbeinX71. Un hē gung gēērn ėn Feldweg no’t Kârkmōōr, ōōk an Kuhlen vörbi, wō hē as Jung Heek |Hechte snȫȫrt hârr. Dėnn wēēr dat gewȫhnli hōōch Mėddag, wėnn wi ankēmen. Un bischuurns* scholl GrōōtmudderX12, datt sē dėn Grōten Hans* al lang goor hatt hârr.

Blȫȫm spelen op disse Reisen ėn grōte Rull för mi, in de Masch wēērn sümX04 |se knapp un besunners in mien lütte Klōōstereck*. Dor wēēr man ēēn Steed, wō wücke wussen. Dat wēēr op ėn grȫnen Platz an’t Ėnn vun’t Klōōster*, wō de Stroot sō brēēt wēēr, datt de Wogens umwėnnen kunnen. Dor wussen dat Mârtjen |Gänseblümchen un de Hunnenblōōm |Löwenzahn, un an dėn Strōōm*, wō wi over niX20 randörssen, de Botterblōōm |Sumpfdotterblume un dat Vergeet-mi-niX20. De lēēfste wēēr uns Kinner de Hunnenblōōm. Ut de Stėngels kunnen wi sikX07 |uns (DeH1.016) allerlei Kroom, Lüchters un Keden moken. Dicht dorbi wēēr de Rundhoff, ėn Stück Land, dat veel in Weid lēēg. Dor wussen Bēsen |Binsen, för dėn Buurn wēniger höögli |erfreulich. För uns Kinner over